İçindekiler
Özgüven Nedir?
Çocukta özgüven kavramı çocuğun doğumundan itibaren başlar. Özgüvenin temelleri çocukluktan itibaren atılmaktadır denilebilir. Çocuğun hayatının bütün kişilik dönemlerinde ve evrelerinde onu önemli derecede etkiler. Özgüven, kişinin kendini tanıması, kendini sevmesi ve değer vermesi ile onun duygularının gelişimi açısından önemlidir. Ayrıca, kişinin kendi kendine sorumluluk alması, kendini olduğu kişi gibi kabul etmesi, kendine karşı olumlu duygular beslemesi de özgüven gelişiminin bir parçasıdır. Bunun yanı sıra, olumlu benlik algısı da bu kavram ile eşleştirilebilir. Çocuğun ailesinin ona yaklaşımları ve yaşamı boyunca ona verdiği mesajlar aracılığıyla gelişen, bununla birlikte çocuğun yaşamı boyunca bulunduğu her ortamda, örneğin okulda, evde ve arkadaş çevresinde gelişim göstermeye devam eden bir yapıdır.
Özgüven Gelişimini Etkileyen Durumlar
Çocuğun özgüven gelişimini etkileyen birçok durum vardır fakat ilk olarak çocuğun doğumu ile anne babaya olan güven duygusunun gelişiminin özgüven duygusuna büyük etkisi vardır. Anne babanın çocuğuna karşı olan olumlu ve olumsuz tutumları, çocuğundan beklentileri çocuğun kendisi ile ilgili oluşturduğu olumlu duygularına yapıcı veya yıkıcı etkilere sahip olduğu bilinmektedir. Çocuğun içinde bulunduğu bu sosyal çevreler onun duygu ve davranışlarını değiştirir. Hayatı boyunca aldığı kararlar ve uyguladığı tutumlar özgüveni ile doğrudan bağlantılıdır. Aile içerisinde gerçek anlamda sevildiğini ve ihtiyaçlarının doğru bir şekilde giderildiğini hisseden çocuklar, etrafında gelişen olumsuz duygulardan çok fazla bir etki görmeyecektir veya bu olumsuz durumlardan etkilense bile durumlarla nasıl baş edebileceğinden haberdar olacağından savunma mekanizması geliştireceğinden olumsuz durumlarla kolaylıkla baş edebilecektir. Diğer bir yandan, özgüveni fazla gelişemeyen çocuklar, yani ailesi tarafından sürekli bir ihtiyaç karşılayamamış ve olumsuz bir şekilde tutumlara maruz kalan çocuklarda olumsuz durumlar karşısında baş etme fazla olmayacağından yıkıcı bir etkiye sahip olacaktır.
Bazı ebeveynler çocuklarına aşırı derecede korumacı davranırlar, çocukları bir sorunla karşılaştıklarında onların zarar görmemesi ve sorunla yüzleşmemeleri için sorunu çocuklarından önce kendileri ortadan kaldırmaya çalışırlar ve bundan dolayı çocuklar bu durumlarda karşı karşıya geldiklerinde hiçbir sorumluluk almadan çaresiz kalırlar ve ne yapacaklarını bilemezler. Kendilerine karşı güvenleri eksik olduğundan her olumsuz durumda sorundan kaçmaya çalışarak o olayın üstünü örtmeye çalışırlar ve bu da onların yaşamları boyunca hep çaresizlik ve özgüven eksikliği ortaya çıkar.
Çocukta Özgüven Eksikliği Belirtileri
- Çocuk karşılaştığı sorunlarla baş etmekten ve görev almaktan kaçınır.
- Bir görevi tamamlayamayacağı hissine kapıldığında o olay ile ilgili durumdan kaçmak için yalanlar söyler.
- Başkalarına karşı yetersizlik, zayıflık ve güçsüzlük durumlarını saklamak için otoriter ve esnek olmayan tutumlar sergileyebilir.
- Her zaman kendi ile ilgili olan ve gelişen durumları bir başkasından dolayı bu koşullara gelindiği hakkında ısrarcı olur.
- Aldığı sorumluluklar sırasında gösterdiği bir hatada bile tamamen o durumu yarıda bırakma davranışı gösterir.
- Sosyal ortamdan geri çekilme ve sosyal fobi gelişimi gösterebilir.
- Herhangi bir konuda eleştiriyi ve hatayı kabul etmeme durumu gözlemlenebilir.
- Kendini sürekli eleştirir. Örneğin; “Hiçbir şeyi doğru yapamam”, Kimse beni sevmiyor”, “Çirkinim”, “Hepsi benim hatam”, “Ne kadar uğraşsam da hiçbir şeyi beceremiyorum”, “Herkes benden daha akıllı ve güçlü” şeklinde olumsuz özeleştiriler yapar.
- Çevresindeki insanların onun hakkındaki görüş ve düşüncelerinin onu kaygılandırması ve çaresiz hissettirmesi.
- Başarısızlıkları önemli derecede hayatlarını etkiler.
- Çocukların aile içerisinde kendini ifade etmelerine izin verilmemesi sonucu, çevresinde de kendilerini ifade etmede güçlük çekmeleri.
- Yeni ilişkiler ve güvenli ilişkiler kurmaktan kaçınabilirler.
- Kendilerine saygı duymazlar ve kendilerini sürekli olumsuz açıdan eleştirirler.
- Alacakları her kararda bir başkasının onayını beklemesi ve kararsızlık içerisinde olmaları.
- Sıradan olaylar karşısında öfke patlamaları, ağlama atakları, üzüntü ve aşırı mutluluk gibi değişen ruh halleri içerisinde olabilirler.
Çocuklarda Özgüven Nasıl Desteklenir?
Çocuğun kişilik ve özgüven gelişiminin temelinin ailede atıldığı göz önünde bulundurulduğunda, ailenin ve bunun yanı sıra çocuğun sosyal çevresisin desteği büyük ölçüde özgüven desteği açısından büyük önem taşımaktadır.
- Çocuğun aile içinde kendi duygu ve düşüncelerini ifade etmelerine izin vermeleri çocuğun özgüvenini olumlu yönde etkiler.
- Çocuğun duygu ve düşüncesine ailesinin ve sosyal çevresinin önem vermesi. Örneğin; “Okulda günün nasıl geçti?”, “Bugün canını sıkan bir şey oldu mu?”, “Arkadaşlarınla aran nasıl?” gibi çocuğa önemli olduğunu hissettiren sorular sorulması.
- Ailenin çocuktan beklentisinin çocuğun kapasitesine ve yaşına uygun şekilde olması önemlidir. Eğer çocuktan beklentiler onun yapabileceğinden fazlası ise çocuk sorumluluklar karşısında kaçabilir ve bir sonraki sorumluluklarından korkabilir. Bu yüzden, çocuğa yapabileceği görevler ve sorumluluklar vermek onun özgüveninin yükselmesine destek olur.
- Çocuğunuzun sizin için çok değerli ve kıymetli olduğunu ona duygusal bağlamda hissettirmeniz çocuğun kendisini yalnız hissetmemesine ve yalnız kaldığında da kendini güçlü hissetmesini sağlar. Bu durumda çocuğun özgüven eksikliğine olumlu bir etki yaratır.
- Çocuklar kendi yapabileceklerinden emin olamadıklarında ailesinden veya çevresinden birinin onayına ve desteğine ihtiyaç duyarlar. Atacakları yeni bir adımda onlara yapabileceklerini hissettirmek ve onları cesaretlendirmek onların herhangi bir konuda yeni bir adım atmalarını kolaylaştıracaktır. Örneğin, “Sen başla bunu yapmaya, eğer yardıma veya desteğe ihtiyacın olursa sana yardım etmek için ben buradayım.” gibi cümleler onları cesaretlendirecektir ve kendilerini güçlü hissetmelerini ve kendilerine güvenmelerini sağlayacaktır.
Özgüven eksikliği neredeyse bütün çocuklarda ortaya çıkması muhtemel bir durumdur, fakat bunun eksikliğe dönüşmesinin önlenmesi ailelerin ve yaşadıkları sosyal çevresinin elindedir. Çocuğun özgüven eksikliği aileler tarafından gözlemlenmeli ve gerektiği yerlerde çocuğa psikolojik destek verilmelidir.
Psikolog İrem ÖZ
