İşitme kaybı, çocuklarda başta dil olmak üzere birçok alanda soruna neden olmaktadır. Bu sorunlar erken teşhis, uygun işitme cihazı, aile ya da kurum merkezli eğitim vb. ile azaltılmakta hatta kimi durumlarda ortadan kaldırılmaktadır.

İşitme kayıplı çocuklar, işitme yetersizliklerinin özelliğine bağlı olarak gelişim sürecinde bazı farklılıklar gösterebilirler. Bu onların işiten akranlarından tamamen farklı olduğu anlamına gelmez. Doğumdan sonraki ilk aylarında işitme kayıplı çocuklar da normal işiten akranlarına benzer bir gelişim göstermektedirler. Ancak yaş ilerledikçe dil alanındaki gelişmede sınırlılıklar gözlenir. Dil gelişimi, işitme kayıplı çocukların, en çok etkilendiği gelişim alanlarından birisidir. İşiten çocukta dil kazanımı, birbirine bağlı aşamalardan meydana gelir. Buna göre; sesleri işitemeyen ve sözel uyaranları algılayamayan çocuğun dil kazanımı tam olarak gerçekleşemez.

Konuşma becerisi çok erken yaşlarda kazanılmaya başlamaktadır. Konuşmanın kazanılması sürecinde, dile ait kuralların tümünün öğrenilmesi gerekmektedir. Çocuk dünyaya geldiği andan itibaren bu öğrenme süreci başlamış demektir. Ancak yine işitme yetersizliği gibi çeşitli durumlar, hastalıklar ya da çevresel yoksunluk yüzünden dil öğreniminde zorluklar yaşanabilir.

Normal gelişim gösteren çocukta işitme başlangıçtan itibaren etkindir. Çocuk sesin farkındadır ve yakın çevresindeki insanların çıkardıkları her türlü ses onun için belli anlamlar ifade eder. İşitme duyusu sayesinde çocuk aynı zamanda seslerin kaynağını dinleyip arar, konuşmalara karşılık verir, duyduğu sesleri taklit eder, ritmik ve kontrollü sesler kullanmaya başlar. Sözcük dağarcığı gelişir, yaptığı hataları dinleyerek düzeltebilir. İşitme yolu ile kazanılan bu beceriler sayesinde çocuk, iletişim için gerekli dili kazanır.

İşitsel girdiden yoksun olan ve işiten akranları ile benzer işitsel deneyimleri yaşayamayan işitme kayıplı çocukta, bu durum daha farklı gelişir. Başlangıçta ürettikleri sesler zaman içinde azalma eğilimi gösterir, taklitler ortadan kalkar, ses üretimleri hem niteliksel hem niceliksel olarak farklılaşır. İşiten çocuklar gibi rastlantısal öğrenimleri gerçekleştiremezler ve dil gelişimleri etkilenir.

İşitme kayıplı çocuklar sesleri konuşma ve konuşma ritmini işitsel olarak algılamadan yoksundur. İşitme cihazı kullananlar ise minimal düzeyde sözel iletişime girebilirler. İletişim yönünden çocuğun anlaması sınırlandığından çocuğun kullandığı ifadeler kısalır ve basit düzeye iner.

İşitsel algı yoksunluğu çocuğun işitme kaybı derecesine göre farklı sonuçlar doğurmaktadır. Hafif ve orta derecede kaybı olan çocuklar uygun bir işitme cihazı kullanmaya başladıktan sonra işitme cihazı sayesinde konuşma seslerini eksiksiz duyma ve takip etme becerisini kazanabilirler. Ancak ileri ve çok ileri derecede işitme kaybı olan çocuklar işitme cihazı kullansalar da bütün konuşma seslerini duyma imkânına sahip değildirler.

Çok ileri derecedeki işitme kayıplı bebekler, sadece görme alanları içindeki nesne ve olaylarla ilgilenirken, işiten çocuklar, işittikleri seslere tepki verir, kendi çıkardıkları sesleri duyarak, seslerini kontrol edebilirler. İşiten çocuklarla ebeveynleri arasında çocuğun çıkardığı sesleri, verdiği tepkileri pekiştirmeye yönelik aktif bir iletişim hüküm sürerken, işitme kayıplı çocukların pek çoğunda bu durum daha farklı gelişir. Çocuğunun engelli olduğunu öğrenen ailenin, çocukla sözel iletişimi azalabilir. Çocuğun sözel tepkilerinin az olması, ailenin çocukla iletişimini etkiler. Ailenin kullandığı ifadeler kısa, basit, abartılı bir hal alabilir. Bunun sonucunda, işitme kayıplı bebeklerde, ilk dönemlerde gözlemlenen ses çıkarmalar yaklaşık 9 aydan sonra kaybolur, taklitler ortadan kalkar, sesin kaynağına yönelme davranışı görülmez. İşiten çocuklar gibi tesadüfi öğrenmeleri gerçekleştiremez ve gelişimlerini tamamlayabilmek için destek eğitime ihtiyaç duyarlar.

İşitme girdisinden yoksun olmak, işitme kayıplıların dil ve konuşmalarında hem segmental (parçasal) hem de suprasegmental (bürünsel/parçalarüstü) sorunlarla kendini gösterir. Ünlü ve ünsüzlerin üretimindeki çarpıklıklar, seslerin birbirleri yerine kullanımı, hatalı kullanımı veya atılması, sesleri bir araya getirmede yaşanan problemler işitme kayıplı bireylerin konuşmalarında rastlanan eklemleme hatalarıdır. Bununla birlikte bürünsel özellikler açısından zaman kontrolünün konuşmalarının yavaş ve zahmetli algılanmasına sebep olduğu seslerinin tizliğini ayarlayamadıkları, tizliği gereksiz ve uygunsuz olarak değiştirdikleri ve süre ve ritim ile ilgili problemler yaşadıkları gözlenmektedir. Bütün bunlara bağlı olarak da dilin sözdizim ve sesbilgisi gibi diğer bileşenlerinde de zorluklar görülür.

Erken yaşlarda görülen işitme kaybı, konuşma ve dil gelişimini olumsuz yönde etkiler. Kaybı erken teşhis edilen ve uygun cihazlar edinen çocuklar ise dil gelişimini olumlu yönde geliştirebilir. Etkili bir işitsel geri bildirim sistemine sahip olmayan işitme kayıplı bir çocuk seslendirmelerine (vokalizasyonlarına) işitsel destek alamaz. Normal işiten çocuklar 7-10 aylıkken babıldarken, işitme kaybı olan çocuklar 1.5-2 yaşında babıldarlar.

İşitme kayıplı çocuklar babıldama dönemine kadar normal işiten çocuklarla paralel bir gelişim gösterebilirler. Çünkü bu döneme kadar olan seslendirme, refleksif bir seslendirmedir. Bu aşamadan itibaren işitme kayıplı çocuktaki dil gelişimine anlamlı bir duraklama ve gerileme görülmeye başlanır. Bu yüzden işitme kaybının erken teşhis edilmesi çok büyük önem taşımaktadır.

İşitme kayıplı çocuklarda sözel ifadeleri öğrenmede işitme kaybının tipi ve derecesi önemlidir. Bu etkenlere bağlı olarak belirli aşamalardan geçerek işitme kayıplı çocukların konuşmayı öğrendiği gözlenmiştir.

Özetle;

Bu basamaklar bir süreçtir. İşitme kaybının tespiti, uygun cihazlandırma, işitsel rehabilitasyon birbirini tamamlayan parçalardır. Doğru tanı, doğru müdahale, sıkı takip ve aile eğitimi işitme kayıplı çocukların dil konuşma iletişim becerilerini daha iyi konuma getirecektir.

Odyolog Emrah URAL, Meltem Nur Taşcı, Esra AYDAR 

İlginizi çekebilir: Dil ve Konuşma Güçlüğü